Czasy współczesne

Czasy hitlerowskie pouczyły nas między innymi o głupocie bystrych umysłów. Ileż to rzeczowych argumentów przytaczali Żydzi, kwestionując szanse sukcesu Hitlera w chwili, gdy nie było już co do tego żadnych wątpliwości. Znawcy twierdzili, że faszyzm na Zachodzie nie wchodzi w grę. Ludzie dobrze zorientowani zawsze ułatwiają sprawę barbarzyńcom, ponieważ są tacy głupi. Te uwzględniające wielość aspektów, dalekowzroczne sądy, prognozy oparte na statystyce i doświadczeniu, stwierdzenia zaczynające się od słów „W końcu ja się na tym znam”, wyczerpujące i rzetelne opinie – właśnie one są nieprawdziwe.

Bystry umysł zawodzi, gdy siła przestaje kierować się regułami gry i zmierza do bezpośredniego zawłaszczenia. Medium tradycyjnej inteligencji mieszczańskiej – dyskusja – ulega rozkładowi. Już jednostki nie mogą ze sobą rozmawiać i wiedzą o tym. To samo dzieje się w skali globalnej. Faszysty nie da się przekonać. Z chwilą gdy partner zaczyna mówić, faszysta uważa to za bezczelny wtręt. Jest nieprzenikalny dla rozumu, ponieważ rozum oznacza dla niego wyłącznie ustępstwa ze strony innych.

Theodor Adorno, Max Horkheimer – Dialektyka oświecenia

Precz z tajemnicą

Szczęśliwe małżeństwo ludzkiego intelektu z naturą rzeczy jest wybitnie patriarchalne: intelekt, który zwycięża przesądy, ma rozkazywać odczarowanej naturze. Wiedza, która jest potęgą, nie zna granic: ani w niewoleniu stworzenia, ani w uległości wobec panów świata.

Technika jest istotą tej wiedzy. Wiedza ta nie zmierza do wykształcenia pojęć ni obrazów, nie przyświeca jej szczęście poznania, jej celem jest metoda, wykorzystanie cudzej pracy, kapitał.

Ludzie chcą nauczyć się od natury jednego: jak jej użyć, by w pełni zapanować nad nią i nad ludźmi. Nic innego się nie liczy. Władza i poznanie to synoni­my.

Bezpłodne szczęście poznania jest występkiem. Nie chodzi bowiem o owo spełnienie, jakie człowiekowi daje prawda, ale o skuteczną metodę. Precz z tajemnicą – a wraz z tajemnicą niechaj zniknie też pragnienie jej objawienia.

Theodor Adorno, Max Horkheimer – Dialektyka oświecenia